Droogte IJsselvallei
In de IRM-pilot ‘Droogte IJsselvallei’ ligt de focus op het slim benutten van hoogwatersituaties voor perioden van laagwater en droogte, met een sleutelrol voor de relatie tussen het hoofdwater- en het regionale watersysteem.
Laatst gewijzigd: 22 juni 2023
Relatie hoofdwatersysteem en regionaal systeem
Na een aantal droge zomers op rij is duidelijk geworden dat droogte een groeiend probleem is, vooral in de hogere gebieden in het oosten van ons land. Voor de IJsselvallei is deze problematiek beschreven in het rapport ‘Grote Droogte IJsselvallei’ (Nienhuis en Schuppen, 2020). In dit rapport worden ook oplossingsrichtingen benoemd. In de relatie tussen het hoofdwatersysteem (de rivier, IRM) en het regionaal watersysteem gaat het schematisch weergegeven om de volgende aspecten:
| Regionaal watersysteem | Hoofdwatersysteem |
| A. Water vasthouden, sponswerking (haarvaten) | C. Drainerende werking IJssel: regionaal water >> hoofdwater |
| B. Landgebruik | D. Benutten hoofdwater >> regionaal water |
In de IRM-pilot zijn we op zoek naar antwoord op de vraag; in hoeverre kan water uit het hoofdwatersysteem worden benut om regionaal water te voeden als daar behoefte aan is in perioden van droogte. En wat vraagt dat van IRM?
Het onderzoek is uitgevoerd in de periode oktober 2022 – januari 2023 door HKV samen met Aequator en Berendrecht Consultancy, in opdracht van het ministerie I&W, provincies Overijssel en Gelderland, en de waterschappen Rijn en IJssel, Vallei & Veluwe en Drents Overijsselse Delta. Deze quick scan gaf antwoord op drie belangrijke vragen:
| 1. Kan het? | Deels. In droge zomers kan ca. 10% van de waterbehoefte worden gedekt, in de winter is wel voldoende water beschikbaar |
| 2. Waar kan het en is het opschaalbaar tot adequaat niveau? | Zomeraanvoer is effectief omdat het meteen gebruikt kan worden, winterwater moet eerst worden opgeslagen. Opties daarvoor zijn de stuwwallen en het Rijnstrangengebied. Om het water toe te kunnen passen op plaatsen waar dit nodig is, is laterale verplaatsing nodig. |
| 3. In welke mate mitigeert het de droogte? | Maximaal is ca. 50% van de watervraag op deze wijze te dekken, inzet van Rijnstrangen kan maximaal ca. 10% bijdragen. |
Gedeeltelijke oplossing droogte IJssel
Het droogteprobleem in de IJsselvallei kan ten dele worden opgelost met aanvoer van water uit het hoofdwatersysteem. Hierbij is transport van de opslaglocaties (voor winterwater) naar de plaatsen waar het water ’s zomers nodig is een opgave die vraagt om vervolgonderzoek. Ook de waterkwaliteit en vulling van het IJsselmeer speelt een rol. De quick-scan maakt ook duidelijk dat een groot deel van het droogteprobleem opgelost zal moeten worden met andere maatregelen, waaronder alternatief landgebruik, zuinig waterverbruik en het lokaal vasthouden van overtollige neerslag.
Ga op zoek naar een optimale mix van maatregelen
Gebruik van hoofdwater voor regionaal gebruik is zoals aangegeven één van de aspecten in de relatie tussen het hoofd- en het regionaal watersysteem bij de aanpak van droogte. Maar er is meer nodig. Gezocht zal moeten worden naar een optimale mix tussen:
| 1. | Vasthouden van overtollige neerslag in het eigen gebied |
| 2. | Waterbesparing en aanpassingen landgebruik |
| 3. | Verminderen van de drainerende werking van de IJssel |
| 4. | Het in deze quick-scan belichte gebruik van water uit het hoofdwatersysteem |
| 5. | De mogelijke aanvoer van overtollig water uit Duitsland, via bestaande Duitse waterlopen in de richting van Twente (de zgn. Duitsland route). (deze is later toegevoegd. |
Drainerende werking van de IJssel
Essentieel is dat de erosie van het zomerbed stopt. Immers is, bij een alsmaar dalende rivierbodem, het putten van winterwater uit de IJssel gevolgd door opslag en transport naar de droge gebieden, geen duurzame oplossing. De quick-scan onderstreept hiermee nadrukkelijk het belang van de aanpak van de bodemligging in IRM-verband.
Deltaprogramma's
De quick-scan laat zien dat de rivier iets moet doen, hiervoor is het Deltaprogramma Rijn met IRM de aangewezen plek. Maar de onder 1 genoemde optimale mix is nadrukkelijk een samenspel met andere Deltaprogramma’s, waarvan in dit verband de Deltaprogramma’s Zoet Water (met RBO-Oost en ZON) en IJsselmeergebied de belangrijkste zijn. Op hoger schaalniveau is de relatie met Duitsland essentieel.
Bestuurlijk
De quick-scan is gepresenteerd in de stuurgroep IJssel op 10 maart en in het Bestuurlijk Platform Rijn op 13 april 2023, en vond daar brede weerklank: “hier moeten we echt mee verder”. Immers zullen de KNMI’23 scenario’s opnieuw bevestigen dat droogte een grote opgave is (‘alle hens aan dek’). Nederland wordt geconfronteerd met meerdere opgaven, die alleen in samenhang optimaal kunnen worden opgelost
Het is van groot belang alles uit de kast te trekken om de droogteproblematiek in de IJsselvallei aan te pakken. Het regionale watersysteem in relatie tot de IJssel en de Vecht biedt daarvoor mogelijkheden die wij nog maar heel beperkt kennen. Deze pilot biedt een mooie kans om de opties in samenhang te verkennen en oplossingen te vinden die werken.
Planning
De quick-scan is in januari 2023 afgerond. Er wordt nog bepaald welk vervolgonderzoek zal plaatsvinden en in welk kader. Het vervolgonderzoek zal meerdere jaren in beslag nemen.
Logische stap in het vervolgonderzoek is om in een tweede quick-scan de potentie van het vasthouden van overtollig regenwater inzichtelijk te maken en te vergelijken met de potentie van aanvoer uit het hoofdwatersysteem. In de verdere uitwerking komen uiteraard ook vragen naar voren over de technische haalbaarheid, relatie met andere functies en kosten.
Tussen Zoetwatervoorziening Oost Nederland (ZON) en IRM zijn inmiddels de eerste verbindingen gelegd. Afgesproken is dat er gezamenlijk gekeken gaat worden waar welke vervolgonderzoeken het beste belegd kunnen worden.
Meer informatie
Neem met vragen over het project ‘Droogte IJsselvallei’ contact op met Robert Duzijn van de provincie Gelderland: r.duzijn@gelderland.nl.
Voor de quick-scan, en met Rolf Koops van de provincie Overijssel voor het vervolg in ZON-verband: r.koops@overijssel.nl.