PAGW geeft invulling aan ecologische systeemopgave rivierengebied

IRM raakt tal van ontwikkelingen in het rivierengebied. Onderdeel van de huidige ontwikkelfase is te onderzoeken hoe we elkaar het beste kunnen versterken en onderlinge afstemming het meest efficiënt kunnen organiseren. Zo maakt de ecologische systeemopgave van de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) voor het Maas- en Rijngebied onderdeel uit van ons Programma onder de Omgevingswet dat we eind 2023 willen afronden.

In de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) werken Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland in opdracht van de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) samen met regionale overheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Gezamenlijk werken zij aan robuuste en toekomstbestendige grote wateren met hoogwaardige natuur die goed samengaan met een krachtige economie. De tijdhorizon voor deze lange-termijn-natuurambitie is 2050.

Bouwsteen alternatieven IRM

Met elkaar staan we voor de uitdaging om het rivierengebied veerkrachtig en toekomstbestendig te maken. De urgentie hiervoor wordt ingegeven door de klimaatverandering enerzijds en tal van ontwikkelingen en toenemende druk op en langs de Grote Rivieren anderzijds. Dit noodzaakt ons anders te kijken naar het rivierecosysteem.

Recent hebben de partners van het PAGW het ‘Adviesrapport Ecologische Systeemopgave PAGW-rivieren’ afgerond. In het rapport staat wat er nodig is voor een klimaatrobuust en gezond rivierecosysteem.

Deze ecologische systeemopgave kan vanzelfsprekend niet los worden gezien van andere opgaven en belangen in het riviersysteem. Vertrekpunt zijn de vigerende (inrichtings-)opgaven vanuit Natuurnetwerk Nederland, Natura 2000 en de Kaderrichtlijn Water. De ecologische systeemopgave vormt een solide maatschappelijke basis voor een toegankelijk en aantrekkelijk rivierengebied met tal van ecosysteemdiensten. Zo’n basis biedt mogelijkheden voor inpassing van actuele en toekomstige maatschappelijke opgaven en verantwoorde vormen van medegebruik.

Hoe concreet invulling wordt gegeven aan de ecologische systeemopgave is een vraag voor de volgende fase. Buiten kijf staat dat de invulling van het ‘waar’ en ‘hoe’ vraagt om een integrale en gezamenlijke aanpak. De ecologische systeemopgave van PAGW is daarom één van de bouwstenen voor de kansrijke alternatieven van IRM waaraan we na deze zomer beginnen te bouwen.

Vier hotspots in rivierengebied

In het advies staat de PAGW-opgave beschreven voor de Maas en Rijn aan de hand van vier sporen:

1. realiseer grote eenheden in natuurlijke samenhang (systeembenadering);
2. realiseer leefgebieden van formaat;
3. realiseer meer natuurlijke rivierdynamiek;
4. schep de voorwaarden voor meer soorten planten en dieren (vergroten biodiversiteit)

Vanuit een systeembenadering heeft de PAGW vier gebieden in het Maas- en Rijngebied aangemerkt als hotspot: de Grensmaas, de Biesbosch, de Gelderse Poort en de IJssel-Vechtdelta. De tussenliggende gebieden worden gezien als corridors tussen deze hotspots met tussenliggende stapstenen. Elk gebied heeft daarbij een eigen accent, gebaseerd op de lokale riviereigenschappen op die plek.

Versterking rivierlandschap

In het Adviesrapport staan concrete maatregelen uitgewerkt per hotspot:

Voor de Biesbosch zet PAGW in op versterking van het bestaande grote natuurgebied. Dit gebeurt door het ontwikkelen van nieuw zoetwatergetijdebos en moeras met riet en ruigten. Ook worden voor karakteristieke soorten zoals de zee- en visarend de leefgebieden vergroot.

Voor de IJssel-Vechtdelta is een ontwikkeling naar een tweede binnendelta voorzien. Het plan is om het areaal rivierboslandschap uit te breiden met riet- en veenmoerassen, natuurlijke graslanden, ooibossen en geulen. Typische soorten als kievitsbloem en roerdomp kunnen hier goed gedijen.

De Gelderse Poort kan zich verder ontwikkelen tot hét leefgebied voor de zwarte ooievaar. In dit karakteristieke en kansrijke rivierengebied met twee splitsingspunten staat een versterking van het rivierlandschap voor ogen met ontwikkeling van ooibos, rietmoeras, natte graslanden en geulen en plassen.

Het gebied tussen Eijsden en Maasbracht is aangemerkt als de hotspot Grensmaas. Hier ligt het accent op een stabiel stromend habitat, een natuurlijke balans in de afzettingen van sedimenten, grotere leefgebieden voor karakteristieke soorten en meer gebieden met een geleidelijke overgang van nat naar droog.

Deze vier hotspots vormen zo de pijlers van een versterkt ecosysteem.

Het deel van Plassenmaas tot Getijdenmaas vormt binnen PAGW een corridor met tussenliggende stapstenen tussen de Grensmaas en de Biesbosch. Voor de corridor en stapstenen richting Biesbosch kijken de partners naast een groen-blauw lint van diverse ecotopen en grotere stapsteengebieden ook naar de nat-droog gradiënten en aansluiting bij omliggende gebieden.

Dit laatste geldt voor alle tussengebieden van de hotspots (de corridors en stapstenen) Hiervoor geldt bijvoorbeeld ook aansluiting op de Veluwe en Utrechtse Heuvelrug maar ook een betere verbinding tussen de Waddenzee en Noordwest Overijssel.

Belangrijke sleutel

De PAGW-opgave is een sleutel om het rivierengebied weer toekomstbestendig en robuust te maken. De ambitie is om andere programma’s zoals programma Natuur (stikstof), de Bossenstrategie en ook de transitie naar een duurzame (natuurinclusieve) landbouw en kansen voor recreatief medegebruik mee te nemen. Het realiseren van deze PAGW-opgave vraagt dan ook om een integrale aanpak van overheden, beheerders, eigenaren en belanghebbenden in het rivierengebied. Aansluiting op de IRM-opgave lag daarmee voor de hand.

Deze samenwerking is vorig jaar goed van de grond gekomen bij het verkennende onderzoek naar afvoercapaciteit en bodemligging en het bouwen aan het Beeld op de Rivieren voor IRM. Inbreng vanuit PAGW was hierbij essentieel. Zoals gezegd nemen we de PAGW-opgave mee bij het bouwen aan de kansrijke alternatieven en daarmee automatisch ook in de overige bouwstappen richting het Programma onder de Omgevingswet voor IRM.

De uitvoering van de PAGW-opgave start na 2030. Dit biedt een mooie kans om samen te werken met de IRM-pilots dijkverlegging Paddenpol binnen het dijkversterkingsproject Zwolle – Olst (HWBP) en het integrale gebiedsproject Meanderende Maas .

Vragen?

Voor specifieke vragen over PAGW in het Maasgebied kun je terecht bij Peter Omvlee van Rijkswaterstaat of Gisèlle Snels van RVO. Voor specifieke vragen over PAGW in het Rijntakkengebied kun je terecht bij Hans Stokkermans van Rijkswaterstaat of Lilian Hermens van Staatsbosbeheer.

Of kijk op: www.pagw.nl