De Blauwe Draad

Rivieren lopen als een blauwe draad door het landschap. Verbinden met de stroom mee en tegen de stroom in. Levensaders voor riviermensen; schippers, bewoners, boeren, delfstofwinners, natuurvorsers. In De Blauwe Draad ontmoet ik ze; hoe beleven ze de rivieren en hoe zien ze de toekomst? Dit keer:

Ties Rijcken , innovator en publicist voor waterveiligheid en waternatuur

We treffen elkaar op een kruispunt van landweggetjes waar we hinderlijk in de weg staan van voorbijrijdende mestkarren. De locatiefunctie op Whatsapp was nodig om elkaar te vinden. We rijden achter elkaar door de modder en weten veilig te parkeren bij een hek achter de steenfabriek.
Om de zomerdijk te bereiken moeten we door de blubber lopen van een pas gedorst maisveld, over prikkeldraad stappen en door de schapen laveren. Ik bereik het einddoel met natte voeten; sportschoenen was achteraf toch niet zo’n goed idee.

Ties: "Crises zijn naar, leren is goed."

Samenspel van mens en vogel

Eenmaal op de zomerdijk ontvouwt Ties een visserskrukje, haalt een handpan uit het foedraal, legt hem op zijn knieën en bespeelt hem met zijn vingers. Ik heb nooit eerder zo’n muziekinstrument gezien of gehoord. Ties ontlokt er sferische tonen aan die fraai harmoniëren met de wulpen die op de achtergrond roepen. Het zal toch geen bewust samenspel zijn tussen mens en vogel?
“Ik vind het heerlijk om in de Nederlandse natuur te spelen. Afgelopen zomer in De Slufter op Texel was geweldig. Het is een instrument dat in mijn ogen heel hoopvol klinkt, troostrijk en positief.” En dat is welkom, want zorgen over de toekomst lijken de laatste tijd te overheersen.

Positieve blik

Ties promoveerde zo’n 5 jaar geleden aan de Technische Universiteit Delft op het Nederlandse hoofdwatersysteem, waaronder de grote rivieren. Hij richtte ‘Flows Productions’ op voor het uitdragen van vernieuwende ideeën op het gebied van watermanagement en ‘Flows Platform’ voor het ontwikkelen van een beeldtaal en database voor watersystemen. Hij werkt samen met onder andere het Wereld Natuur Fonds (WNF), Technische Universiteit Delft en onderzoeksinstituut Deltares. Ties zijn geluid is net zo hoopvol als dat van de handpan. Zij passen goed bij elkaar. Recente publicaties illustreren dat: “Crises zijn naar, leren is goed” schreef hij in NRC Handelsblad en “Het water komt, maar wees niet bang” in De Correspondent. Pas nog pleitte hij in het NRC voor de bouw van een tweede stormvloedkering in de Nieuwe Waterweg, als antwoord op de dreigende zeespiegelstijging.

Groen-blauwe levensader

Kijkend naar het gebied om ons heen zegt Ties: “Stel je voor dat we allemaal vegetariër worden of op zijn minst de helft minder vlees gaan eten, dan kunnen we met een derde minder landbouwgrond toe. Als we het slimmer aanpakken kan het veel beter”. Nu is duidelijk waarom Ties deze schier onbereikbare plek heeft uitgekozen. Hij zou de zomerdijk waar wij zitten graag doorsteken en de landbouw plaats zien maken voor natuur. “Ik zie een langgerekt lint voor me”’ zegt hij, “met binnendijks de (landbouw) productiegebieden en stedelijke gebieden en buitendijks een ‘groen-blauwe levensader’. Er is de afgelopen jaren al veel natuur ontwikkeld in het rivierengebied, maar”, zegt Ties, “grofweg 40% van het buitendijkse gebied heeft nu een natuurbestemming, dus 60% is nog steeds landbouw. Waarom niet 100% natuur? Laat het buitendijkse gebied een vrijplaats voor natuur zijn!”

Kracht van de rivier

Een groen blauwe levensader kan volgens Ties goed samen gaan met andere rivieropgaven. Eén van die opgaven is het stoppen van erosie van het rivierbed, om daarmee verdroging van buitendijkse natuur tegen te gaan en behoud van scheepvaart mogelijk te maken. Ties vertelt dat het WNF daarvoor het idee heeft om uiterwaarden al bij normale rivierstanden (een afvoer van de Rijn van 3000M3/s en hoger) te laten meestromen. “Daarmee haal je de kracht uit de rivier en dat vermindert uitschuring van het zomerbed.” Om hier ervaring mee op te doen is het pilotproject Midden-Waal van start gegaan, waarin IRM samenwerkt met bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. “En als de uiterwaarden dan gaan meestromen, kunnen ze worden ‘herontwikkeld’ tot natuur.”

Natuur als vertrekpunt

Ties begrijpt de globale stappen die IRM met het Programma onder de Omgevingswet IRM (POW) zal zetten, maar vreest dat het daarbij blijft. “Kort na vaststelling van het POW moeten natuurlijk wel concrete stappen naar gebiedsontwikkeling worden gezet”. Volgens Ties is ruimte nodig voor natuur die opstuwing van de rivier veroorzaakt, zoals jonge ooibossen. “De focus ligt teveel op waterstandsverlaging, terwijl de natuur veel baat kan hebben bij het verantwoord toestaan van waterstandsverhoging: Verticale Ruimte voor Riviernatuur”, zegt Ties. “Opstuwing is een taboe, de beleidslijn Grote Rivieren staat dat niet toe. Natuur wordt ingepast daar waar waterveiligheid dat toestaat, maar eigenlijk zou je de natuur centraal moet stellen en de waterveiligheid daarop aanpassen.” Extra ruwheid kun je ‘waterstandsneutraal’ compenseren met een nevengeul of vergraving, maar ook met de dijken. “Wij hebben met WNF en de adviesbureaus Stroming en HKV uitgerekend dat 10 centimeter waterstandsverhoging op IJssel, Waal en Nederrijn-Lek maar 2% extra kost bij de dijkversterkingen die de komende decennia op de rol staan. Natuurlijk hoeft het niet overal en kan het op sommige plekken ook méér zijn dan 10 centimeter.” Hij vindt dat IRM het voortouw zou moeten nemen in dit omdenken. “De minister heeft hiernaar een onderzoek beloofd. Ik zie een ontwerpstudie voor me, waarin ecologen en hydraulici op zoek gaan naar trajecten waar opstuwing veel ecologische meerwaarde heeft en waar de dijken dat goed aankunnen. Uiteraard vraagt riviernatuur ook om nevengeulen en uiterwaardvergravingen. Maar dan met natuur en niet veiligheid als primair doel: dat levert een heel ander vergravingsontwerp op.”

Nederland watermachine

“Ik zie Nederland als een grote watermachine waar we constant aan sleutelen. Fysische omstandigheden veranderen continu, analysemethoden ook en de mens is eigenlijk ook nooit echt tevreden, die heeft telkens andere wensen. Die veranderingen maakt ver vooruit kijken wel moeilijk, maar als je niet in staat bent om ver vooruit te denken moet je niet aan de watermachine werken. Die machine werkt heel langzaam, die heeft al een geschiedenis van minstens 10 eeuwen. We moeten de zeespiegelstijging en de klimaatverandering de baas blijven. Zodat veiligheid tegen overstromen, scheepvaart en zoet water op orde blijven. En daarbovenop moeten we de natuur zelfs nog beter maken. En dat allemaal tegen zo min mogelijk energieverbruik. Dat vraagt voortdurende diepte-investeringen in onderwijs, kennis en innovatie. Werken aan de watermachine houdt nooit op”.

Met deze woorden pakt waterinnovator Ties Rijcken zijn handpan in en vouwt het visserskrukje op. We lopen opnieuw door de modder en nemen afscheid bij de steenfabriek.