De Blauwe Draad

Rivieren lopen als een blauwe draad door het landschap. Verbinden met de stroom mee en tegen de stroom in. Levensaders voor riviermensen; schippers, bewoners, boeren, delfstofwinners, natuurvorsers. In De Blauwe Draad ontmoet ik ze; hoe beleven ze de rivieren en hoe zien ze de toekomst? Dit keer:

Monique Verber en Monic Deichmann, directeur en curator Nederlands Watermuseum

Hoe kun je je band met water beter tonen dan er midden in te gaan staan? Monique en Monic durven het aan op deze gure dag in februari en stappen met laarzen aan de Sint-Jansbeek in. Ik houd mijn hart vast; glibberen ze niet het water in?

De band die ze met water hebben is vanzelfsprekend, want Monique en Monic zijn beide verbonden aan het Nederlands Watermuseum; Monique Verber als directeur en Monic Deichmann als curator museumvernieuwing. Hun onderlinge band was al gesmeed voor zij gingen samenwerken. Water was ook hier de verbindende factor, want zij ontmoetten elkaar tijdens een meerdaagse riviertocht van grens tot kust. Zij delen nu hun ambitie om de rivier het Nederlands Watermuseum binnen te brengen en de museumbezoekers naar de rivier. Een plan is in de maak om het museum hiervoor grondig te vernieuwen en IRM denkt mee.

"Veel mensen zijn water als vanzelfsprekend gaan zien. In het museum willen we laten zien en ervaren dat dat niet zo vanzelfsprekend is, en willen we inspireren hoe je op een haalbare manier beter met water om kunt gaan."

De band tussen water en industrie

“Hier stond vroeger geen molen!” zegt Monique ietwat verontwaardigd als we even stilstaan bij een informatiebordje. Sonsbeek is nu een rustig park maar was in de middeleeuwen het industriële hart van Arnhem. “Er stonden zeven watermolens in Sonsbeek en nog drie in de stad”, vertelt Monic.

Monique en Monic wijzen me al wandelend op kenmerken van de middeleeuwse geschiedenis die in het huidige landschap nog zichtbaar zijn. Ik leer veel van hen. Zij leiden mij naar de sprengen op het landgoed Zijpendaal waar de Sint-Jansbeek ontspringt. “Er werd gewerkt met water dat uit de sijpelende stuwwal komt, vandaar de naam Zijpendaal. Water en waterkracht werden in die tijd heel zichtbaar gebruikt en opgewekt. Mensen brachten graan naar de watermolens en haalden meel op. Toen vlees te duur werd kwam er een viskwekerij met wel vijftigduizend forellen.”

De tegenstelling met nu is groot. “In de huidige maatschappij is water vooral weggewerkt in leidingen. Veel mensen zijn water als vanzelfsprekend gaan zien, als iets wat als schoon drinkwater binnenkomt en als afvalwater weer wegstroomt. In het museum willen we laten zien en ervaren dat dat niet zo vanzelfsprekend is, en willen we inspireren hoe je op een haalbare manier beter met water om kunt gaan.”

"De natuur laat zien dat het zich razendsnel kan herstellen als de mens zich aanpast, onder andere met schonere schepen, betere waterzuivering en andere manieren van delfstoffenwinning."

Niet ver van het museum stroomt de Nederrijn. Ook hier was de bedrijvigheid in de middeleeuwen groot. “Er werd klei gebakken in de steenfabrieken en boten geklonken op de scheepswerven,” vertelt Monic. “Nu is er een mooi uiterwaardenlandschap waar de rivier meer ruimte heeft gekregen, waar mensen graag komen en waar horeca is. De natuur laat zien dat het zich razendsnel kan herstellen als de mens zich aanpast, onder andere met schonere schepen, betere waterzuivering en andere manieren van delfstoffenwinning.”

Gefascineerd door water

Monic heeft ruim dertig jaar in een uiterwaard gewoond. “Dat is een plek waar je continu rekening moet houden met de rivier. Je beweegt mee met de dynamiek. Op het moment dat de rivier de uiterwaard instroomt woon je in een zee. Dat is iets waar mensen achter de dijk geen weet van hebben.”

Niet alleen leefde zij aan de rivier, maar ze heeft van de rivier ook haar werk gemaakt. Naast het ontwikkelen van concepten en ontwerpen van bezoekerscentra organiseert Monic nu al enkele jaren tochten voor groepen van zo’n vijftig tot zeventig mensen in het rivierengebied. In het verlengde van haar gewone ontwerpwerk wilde zij rivierbelevingsexpedities ontwerpen waarvoor je geen gebouw en zo min mogelijk spullen nodig hebt.

“Ik wilde op de plek zelf zijn waar een fenomeen zich toont, zodat er een directe verbinding ontstaat tussen mensen en het landschap en deelnemers onderling. Ik was benieuwd naar wat mensen dan raakt en welke ervaringen, kennis en inzichten echt beklijven. Door er te zijn leer je heel goed te begrijpen waar je rekening mee moet houden.”

Zij vervolgt: “Ik ben die tochten ook gaan doen omdat mensen geen beeld hebben van de delta. Dat het landschap verandert van heel zacht en glooiend naar steeds vlakker en platter met bredere wateren richting het westen. Dat zijn ervaringen die je niet achter de tekentafel kunt bedenken.”

De geur van munt

De geur van munt en kruiden als voorbode van een kudde dravende paarden staat Monique in het geheugen gegrift. Een levendige herinnering aan haar riviertocht. Indrukken die zij de kinderen van nu gunt. “Begrijpen wat een delta en een rivier is. Weten wanneer je aan de rivieren plezier kunt beleven en wanneer je moet opletten. Beseffen dat niet alles kan en dat er keuzes gemaakt moeten worden, zoals ook uit IRM zal blijken.”

“Begrijpen wat een delta en een rivier is. Weten wanneer je aan de rivieren plezier kunt beleven en wanneer je moet opletten. Beseffen dat niet alles kan en dat er keuzes gemaakt moeten worden, zoals ook uit IRM zal blijken.”

Het verhaal vertellen blijft van groot belang, maar moet in de ogen van Monique en Monic worden aangevuld met echte ervaringen. “Wij willen met het Nederlands Watermuseum een ervaringsgerichte manier van leren ontwikkelen, om zo een vonk te laten overspringen en iets in beweging te zetten”. Ervaringen die kinderen in hun dagelijks leven steeds minder opdoen, enerzijds door een beschermde opvoeding, anderzijds door het ontbreken van mogelijkheden.

“Sommige kinderen hebben het geluk om op te groeien in een gezin waar ze kunnen ontdekken wie ze zijn”, zegt Monique. “Er zijn ook kinderen die dat geluk niet hebben. Hun wereld is heel klein. Dan zie je dat een schoolbezoek heel veel doet. Hoe fantastisch zou het zijn als kinderen tijdens zo’n bezoek hun talenten ontdekken. Misschien ontdek je in het museum wel dat je in de waterbouw wil gaan werken of dat je rechtsfilosoof wil worden om na te denken over de ‘rechten van de Maas’?”.

Het beoogde besef

Het huidige Nederlandse Watermuseum werd in juni 2004 geopend. Het zal nog wel enkele jaren duren voordat de droom van Monique en Monic wordt verwezenlijkt; een vernieuwd museum met verhalen en ervaringen. De plannen zijn pril. Hoe gaat de bezoeker van het nieuwe Nederlands Watermuseum straks naar huis?

"Wij willen dat bezoekers straks nadenken over wat water met ze te maken heeft."

“Er zijn enorm veel weetjes te vertellen over water, waarvan je je kunt afvragen ‘wat moet ik daarmee’? Wij willen dat bezoekers straks nadenken over wat water met ze te maken heeft. Dat het helemaal niet vanzelfsprekend is dat water uit de kraan komt. Dat water geen product is waar je recht op hebt en wat buiten je staat; wij bestaan tenslotte zelf grotendeels uit water.

Wij willen ook dat ze zich veel meer bewust worden van het land waarin ze wonen en welke rol het water daarin speelt. Dat ze die kennis van water opdoen om te kunnen reageren op de klimaatontwikkelingen en de extremen die we verwachten. Naar huis gaan met het besef ‘misschien moet ik zelf ook wat dingen anders gaan doen’. En met nieuwsgierigheid naar de antwoorden die we op de klimaatvragen gaan bedenken.”