“Schaarse ruimte vraagt duidelijke keuzes”

Het verhaal IRM staat steeds steviger. De afgelopen periode hebben we benut om het gesprek te voeren over de betekenis van de richtinggevende keuzes. Keuzes die we nu maken voor het rivierengebied van de toekomst. En vastleggen in het Programma onder de Omgevingswet (POW) voor IRM. Over het grootste deel zijn we het met elkaar wel eens. Brede steun is er bijvoorbeeld voor de beleidskeuze om de rivierbodem waar nodig omhoog te brengen om laagwater tegen te gaan. Met name over een aantal vraagstukken rond de andere beleidskeuze in het POW, de afvoercapaciteit van de Maas en Rijn, zijn nog aanvullende gesprekken nodig.

Het stuurgroepoverleg van 16 februari jl. stond in het teken van een verdiepend gesprek. In de voorbereidende gesprekken met ambtelijk en maatschappelijk betrokkenen kwam één dilemma consequent naar voren: voor de ontwikkeling van een robuust, veerkrachtig en natuurlijk riviersysteem is meer ruimte nodig dan nu beschikbaar is op sommige plekken in het Maas- en Rijngebied. Dit was dan ook een duidelijk bespreekpunt tijdens het stuurgroepoverleg.

Schaarse ruimte maakt puzzel complex

De schaarse ruimte is een belangrijke reden om opgaven integraal aan te pakken. Door opgaven op het gebied van waterveiligheid, zoetwaterbeschikbaarheid, natuur en waterkwaliteit, bevaarbaarheid en regionale ruimtelijke ontwikkeling slim te combineren benutten we de beschikbare ruimte zo optimaal mogelijk. Maar ook met een integrale aanpak blijft het een puzzel die we met elkaar moeten maken. Een puzzel die vereist dat we keuzes maken. Niet alles kan. Nu het POW inhoudelijk steeds completer wordt worden die te maken keuzes ook steeds scherper.

Belangrijke vragen die er leven rond de beleidskeuze afvoercapaciteit raken veelal deze ruimtelijke puzzel. Globaal gezegd moeten we met elkaar duidelijk krijgen welke opgaven rond de afvoercapaciteit van de rivieren we in het POW meenemen. Met daarbij inzicht in hoeveel beslag deze keuzes leggen op de beschikbare ruimte. Voor natuurontwikkeling - die vanuit het aan IRM verbonden PAGW veel ruimte vraagt - gaf de stuurgroep als specifieke opdracht mee uit te zoeken wat ervoor nodig is om de doelen voor Natura2000 en de Kaderrichtlijn Water uit te breiden en in stand te houden in de wetenschap dat het klimaat verandert. Daarnaast moeten we nog beter kijken naar het slim combineren van natuur met de andere IRM-opgaven om optimaal om te gaan met de beschikbare ruimte.

Kijk ook buiten IRM

De ruimtelijke puzzel hebben we niet alleen binnen IRM te leggen. Ook buiten IRM zijn opgaven die ruimte in hetzelfde gebied vragen. Denk aan de woningbouwopgave. Daarover is ook afstemming nodig.

Afstemming is ook nodig met bijvoorbeeld het Deltaprogramma Zoetwater, over zoetwaterbeschikbaarheid en de daaraan gerelateerde beleidskeuze voor bodemligging. En met het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) over de beleidskeuze in het POW voor afvoercapaciteit. Hoe verhoudt het versterken van de dijken door het HWBP zich tot mogelijk rivierverruimende maatregelen vanuit IRM. Ook de samenhang tussen de diverse lopende programma’s, met ieder hun eigen tijdlijn, moeten we scherper krijgen. Bijvoorbeeld tussen het Nationaal Programma Landelijk Gebied en de woningbouwopgave.

Om ons POW af te stemmen op lopende programma’s zijn natuurlijk al de nodige gesprekken gevoerd. Als we in april een 80-procentversie van het Ontwerp POW gereed hebben gaan we opnieuw in gesprek. Voor een laatste afstemming van opgaven voordat we het Ontwerp POW, volgens huidige planning, opleveren voor bestuurlijke vrijgave in juli en de terinzagelegging dit najaar.

Meer helderheid over adaptieve aanpak

In het POW nemen we een visie op waarin we best een verre blik op de toekomst werpen. We kijken vooruit naar hoe het rivierengebied in 2050 eruitziet (met doorkijk naar 2100). Hoe we de rivier en haar uiterwaarden willen gebruiken. En hoe het als systeem zou moeten functioneren om voldoende bestand te blijven tegen hoog- én laagwater. Die visie hebben we opgesteld op basis van de kennis die we nu hebben. Een glazen bol hebben we natuurlijk niet. We weten bijvoorbeeld dat de klimaatveranderingen sneller gaan dan we eerder dachten maar we weten niet hoe snel het precies gaat.

Deze onzekerheden voor de langere termijn vangen we op met een adaptieve aanpak. Daarbij stellen we onze plannen de komende decennia elke zoveel jaar bij op basis van nieuwe inzichten en ontwikkelingen. De stuurgroep heeft ons gevraagd deze adaptieve aanpak verder uit te werken. Bijvoorbeeld door inzichtelijk te maken welke factoren worden meegewogen bij deze periodieke bijstelling van onze plannen. Denk aan de klimaatscenario’s van het KNMI. En aan te geven welke stappen we eerst gaan zetten, zoals het stopzetten van bodemerosie, en welke stappen later, zoals het ophogen van de rivierbodem.

Richting de 80-procentversie van het POW

Een adaptieve aanpak vraagt ook om een efficiënte samenwerking zodat we integraal én flexibel in het rivierengebied aan de slag kunnen. De eerste contouren voor deze ‘Werkwijze IRM’ - onderdeel van het POW - staan. De komende weken maken we hier samen een volgende slag in. In het stuurgroepoverleg in april kunnen we dan een eerste concept voorleggen voor een integrale aanpak voor de eerste fase na vaststelling van het POW in 2024. De fase waarin we op basis van de kaderstellende keuzes in het POW in de eerste gebieden passende integrale maatregelen gaan uitwerken.

Zowel ambtelijk als bestuurlijk is er echt behoefte aan duidelijkheid over deze fase: waar gaan we beginnen met de uitvoering van de systeemmaatregelen en de gebiedsspecifieke uitwerking van het POW en hoe gaan we dat doen. Hoe we een efficiënte integrale besluitvorming inrichten, ook op projectniveau, en hoe we de financiering organiseren zijn daarbij belangrijke aandachtspunten.

De komende tijd werken we de vragen van de stuurgroep verder uit. We brengen bijvoorbeeld de effecten van de keuzes in het POW in beeld in een zogeheten planMER. Al deze informatie en de 80-procentversie van het Ontwerp POW, met onder andere het concept Voorkeursalternatief, bespreken we in april met de stuurgroep. Dan kunnen we ook bepalen of we door kunnen naar vrijgave van het Ontwerp POW in juli of dat daar nog meer voor nodig is.

70 jaar watersnoodramp

De noodzaak om ons rivierengebied voor te bereiden op klimaatveranderingen en daarbij horende verwachte weersextremen werd eerder deze maand weer extra zichtbaar tijdens de 70-jarige herdenking van de watersnoodramp. Die beelden, bijvoorbeeld in de prachtige documentaire ‘Het water komt’, maken keer op keer enorme indruk. Een sterke stijging van de zeespiegel die wordt voorspeld kan, zonder maatregelen, via de grote rivieren ook het oosten van ons land raken. Dat beseft niet iedereen. Het is ook daarom dus zo belangrijk om onze rivieren voor te bereiden op de toekomst.

Jan Willem Kamerman
Programmamanager IRM